Historia

Historia Instytutu Filozofii Akademii Ignatianum w Krakowie

Odrębne studia filozoficzne stanowiły podstawę wykształcenia jezuitów od samych początków zakonu. Studia te zazwyczaj jezuici realizowali we własnych ośrodkach. Posiadanie środowiska filozoficznego i uregulowanej prawnie instytucji nauczającej filozofii na poziomie wyższym było więc koniecznością wynikającą z samej koncepcji zakonu i formacji zakonnej. Również na obszarach dawnej i współczesnej Polski jezuici prowadzili w ciągu zmiennych kolei losu przynajmniej jeden własny ośrodek filozoficzny. W XX wieku był on związany głównie z Krakowem.

Początek XX wieku

Studium filozofii w XX wieku (również w wieku XIX) było często przenoszone w różne miejsca wraz ze swoją biblioteką filozoficzną. Kolejno były to: Śrem, Stara Wieś koło Brzozowa, Chyrów, Tarnopol, Nowy Sącz (1895-1913), Kraków, Gräfenberg na Śląsku Opawskim, Nowy Sącz (1915-1926). Dopiero wybudowanie nowego Kolegium Krakowskiego Księży Jezuitów w 1926 pozwoliło na umieszczenie studium filozofii w Krakowie. Ale już 13 lat później wybuch II wojny światowej zmusił do przeniesienia ośrodka do Nowego Sącza (1940-1946). W 1932 ośrodek otrzymał od watykańskiej Kongregacji do Spraw Seminariów i Uniwersytetów czasowo, a w 1934 na stałe, prawa kościelne. Krakowskie Kolegium stało się wtedy kościelnym Wydziałem Filozoficznym, który mógł nadawać kościelny stopień licencjata filozofii.

W latach 1918-1939 wykładano filozofię jako ściśle określony system filozoficzny, oparty zasadniczo na doktrynie Arystotelesa, opracowany przez św. Tomasza z Akwinu, a następnie wzbogacony przez Dunsa Szkota i Franciszka Suáreza. Od 1932 do 1966 przedmioty filozofii systematycznej były wykładane po łacinie, a inne po polsku. Korzystano z podręczników napisanych głównie przez profesorów Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie.

Okres po II wojnie światowej

Wydział powrócił z Nowego Sącza do Krakowa w 1946 i odtąd mieścił się w budynkach przy ul. Kopernika 26. Ośrodek szybko odbudował swoją stronę dydaktyczną. Stabilność lokalowa wyraźnie przyczyniła się do rozwoju ośrodka od strony naukowo-badawczej. W ośrodku wyłoniła się duża grupa wybitnych postaci jezuickiej filozofii, którzy wyraźnie zaznaczyli się w filozofii polskiej poprzez swój wkład naukowy. W całym okresie do 1989 Wydział był zasadniczo uczelnią niezależną od władz państwowych w kwestii programów nauczania i doboru profesorów.

W okresie powojennym, do lat 70. XX w. pracownicy Wydziału prowadzili dydaktykę oraz badania prawie wyłącznie w nurcie filozofii neotomistycznej, dość jednolitej i bliskiej nurtowi esencjalnemu z elementami filozofii suarezjańskiej. W 1951 przy krakowskim ośrodku jezuitów powstało Towarzystwo Naukowe (posiadało różne nazwy). Jego inicjatorem był Jan Poplatek (1903-1955). Celem Towarzystwa było tworzenie atmosfery naukowej na Wydziale, rozwijanie szeroko rozumianej pracy naukowej wśród jezuitów, organizowanie posiedzeń naukowych, promowanie publikacji. Z Wydziałem była związana Biblioteka Filozoficzna oraz Biblioteka Naukowa Księży Jezuitów.

Okres po Soborze Watykańskim II

Od lat 70. XX wieku, głównie pod wpływem zmian po Soborze Watykańskim II, uprawiana filozofia stawała się coraz bardziej różnorodna w swych nurtach i podejmowanych zagadnieniach. To zróżnicowanie wyraźnie zostanie pogłębione po 1989 roku, a zwłaszcza po roku 1999, kiedy wykładowcami coraz częściej byli nie-jezuici. Oczywiście, od lat 70. nadal uprawiano filozofię w perspektywie arystotelesowsko-tomistycznej, przy czym wyraźnie inspirowano się i nawiązywano do współczesnych kierunków filozoficznych oraz nauk przyrodniczych. W ramach tego nurtu działali: Czesław Michalunio, Ślipko, Roman Darowski, Bolesław Dyduła, Piotr Lenartowicz, Stanisław Ziemiański. W ośrodku pojawił się drugi nurt, który podejmował metodę i problematykę fenomenologii oraz filozofii dialogu. Zapoczątkował go Antoni Jarnuszkiewicz, a następnie rozwijali Jakub Gorczyca i Adam Żak.

Od 1972 roku istniało przy Wydziale wydawnictwo, które do 2000 roku wydało ponad 70 pozycji książkowych. Rok później Wydział Filozoficzny rozpoczął intensywną współpracę dydaktyczno-naukową z drugim krakowskim ośrodkiem filozofii chrześcijańskiej, spadkobiercą Wydziału Teologicznego UJ, który od lat 80. XX w. nosił nazwę Papieska Akademia Teologiczna. W 1985 r. zawarto formalną umowę o wzajemnej współpracy i pomocy w działalności dydaktycznej, naukowej i wydawniczej. Warto też wspomnieć, że po wojnie kilku pracowników Wydziału prowadziło zajęcia z filozofii w seminariach diecezjalnych (Krakowskim, Częstochowskim, Śląskim) i zakonnych, w Wyższym Instytucie Katechetycznym oraz w Uniwersytecie Jagiellońskim.

Po upadku komunizmu

W maju 1989 roku na mocy uchwały Sejmu RP Wydział uzyskał osobowość prawną i prawa państwowe, dzięki czemu także osoby świeckie mogły uzyskiwać stopnie. W 1990 roku utworzono na Wydziale dwie sekcje: Sekcję Filozofii Systematycznej oraz Sekcję Pedagogiki Religijnej. Każda z nich prowadziła studia podstawowe oraz specjalistyczne (od 1994 magisterskie z filozofii w zakresie pedagogiki religijnej). W 1996 Ministerstwo Edukacji Narodowej potwierdziło prawo nadawania przez Wydział stopnia doktora nauk humanistycznych w zakresie filozofii. Od roku 1998 zaczęto przyjmować na filozofię osoby świeckie. Już w latach 90. XX w. ponad 90% studentów i studentek studiowało pedagogikę. W związku z tym w 1999 na mocy decyzji Kongregacji Edukacji Katolickiej Wydział przybrał nazwę „Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum w Krakowie”, co uwzględniono następnie w umowie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Konferencją Episkopatu Polski. W roku 2000 Kongregacja Edukacji Katolickiej erygowała Wydział Pedagogiczny i zatwierdziła nowy statut całej Uczelni. Od 2011, po spełnieniu odpowiednich wymogów prawnych, uczelnia przyjęła nazwę „Akademia Ignatianum w Krakowie”.

Był to czas dynamicznego i nieporównywalnego z wcześniejszymi okresami rozkwitu uczelni, na której filozofia bardzo szybko stała się jednym z kilku kierunków i to liczebnie z biegiem lat coraz mniejszym (zarówno pod względem studentów, jak i pracowników). Jest to też okres, w którym położono o wiele większy akcent na badania naukowe, publikowanie, organizowanie konferencji, niż to było w poprzednich okresach. Wiązało się to również z większymi możliwościami publikacyjnymi w wolnej Polsce, powstaniem czasopism wydziałowych (Rocznik Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie; Forum Philosophicum), usprawnieniem funkcjonowania wydawnictwa naukowego.

Początek XXI wieku

Wydział Filozoficzny, który od 2000 stanowił wraz z Wydziałem Pedagogicznym jedną uczelnię, otrzymał w 2005 pozwolenie na drugi, obok filozofii, kierunek, mianowicie, kulturoznawstwo. Konieczna stała się reorganizacja administracyjna Wydziału, której dokonano w 2006. W jej wyniku w ramach Wydziału Filozoficznego powstał Instytut Filozofii i Instytut Kulturoznawstwa. Każdy z instytutów posiadał własną strukturę katedr, tworzył własne programy studiów oraz profil badawczy. Od tego momentu Instytut Filozofii przejął rolę jezuickiego ośrodka filozoficznego, niemniej, filozofowie pracowali również w innych jednostkach uczelni. Pierwsze dziesięciolecie XXI wieku to okres, w którym w filozofią zajmowała się duża liczba jezuitów. W roku akademickim 1998/99 w Sekcji Filozofii Systematycznej powstało 10 katedr, w których pracowało 30 osób, w tym 26 jezuitów. W roku 2009/10 Instytut Filozofii posiadał 12 Katedr, 40 pracowników, w tym 29 jezuitów. Pojawiają się także pierwsi pracownicy nie-jezuici. Natomiast drugie dziesięciolecie charakteryzuje się dużym spadkiem liczby jezuitów-filozofów i wzrostem pracowników spoza zakonu. Część jezuitów przeszła do innych instytutów i zajęła się innymi dyscyplinami naukowymi, a część odeszła z pracy naukowej do innych zajęć. W związku z tym główne dyscypliny filozoficzne były coraz częściej wykładane przez osoby świeckie lub duchownych spoza zakonu. Niemniej zasadniczo zespół naukowo-dydaktyczny Instytutu pracował w ramach chrześcijańskiej tradycji filozoficznej.